برگزاری نشست علمی " ایران وروسیه و معادلات در قفقاز جنوبی"

برگزاری نشست علمی " ایران وروسیه و معادلات در قفقاز جنوبی"

هشتادونهمین نشست علمی-کارشناسی "ایران وروسیه و معادلات در قفقاز جنوبی" از سوی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران با همکاری انجمن ایرانی مطالعات منطقه‌ای (کارگروه اوراسیای مرکزی)، در 6 آبان 1399 به صورت وبینار برگزار شد. در این نشست آقای دکتر مهدی سنایی دانشیار گروه مطالعات روسیه دانشگاه تهران و مشاور ارشد وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، به طرح نقطه نظرهای خود پرداخت. مدیر نشست نیز خانم دکتر الهه کولایی بود. آقای دکتر سنایی گفت: «مناقشه قره‌باغ از مناقشه­هایی است که باوجود پیشینه تاریخی، وضعیت فعلی آن را می‌توان از پیامدهای فروپاشی شوروی تلقی کنیم. ایشان در ادامه به پیشیینه تاریخی مناقشه قره‌باغ پرداخت و گفت نباید مناقشه سال 2020 را با مناقشه دهه 1990 یکسان برآورد کنیم و تحلیل مشابه ارائه دهیم، مناقشه قره‌باغ در سال 2020، اولین درگیری است که بیش از چند روز طول کشیده‌است. اما چرا تلاش‌های بین‌المللی به نتیجه نرسیده‌است؟ گروه مینسک که گروه شناخته‌شده‌ای هست، تلاش کرد صلح مورد قبول دو طرف شکل بگیرد، که شکل نگرفت. بنابراین در مجموع در حل مناقشه ناکام بوده‌است».

آقای دکتر سنایی در مورد موضع دو کشور گفتند: «ارمنستان به حقِ تصمیم‌گیری برای خود و جمهوری آذربایجان به اصلِ حفظ تمامیت ارضی استناد می‌کند. هر دو اصل مورد قبول نظام‌بین‌الملل هستند، اما آنها به نقطه مشترکی نرسیده‌اند و موضوع حل نشده، باقی ‌مانده‌است». ایشان در ادامه افزود: «در دوره شوروی، قره‌باغ جزو آذربایجان بود و توسط حکومت محلی اداره می‌شد، اما بعد از فروپاشی شوروی این منطقه، وضعیت مبهمی پیدا کرد. قره‌باغ اعلام خودمختاری کرد. اما تنها از سوی ارمنستان به رسمیت شناخته ‌شد. به‌طور رسمی هم جزء ارمنستان نیست پس دارای وضعیت حقوقی در نظام‌بین‌الملل به عنوان دولت-ملت نیست». آقای دکتر سنایی به اهمیت قفقازجنوبی از نظر پل ارتباطی اروپا و آسیا، منابع نفت و گاز و همین‌طور اهمیت قفقاز برای کشورهای منطقه از جمله ایران، روسیه و ترکیه از نظر تاریخی، امنیتی و اقتصادی و همین‌طور برای غرب و آمریکا اشاره کردند. آقای دکتر سنایی بار دیگر بر این موضوع تأکید کرد که نمی‌توان مناقشه قره‌باغ را براساس عوامل دهه 1990 بررسی کرد. رخدادهای نظام‌بین‌الملل، تحولات ارمنستان و جمهوری آذربایجان باید درک شود. آتش بس در دهه 90، در فضای نظم نوین و درقالب یک جمهوری که جزو فضای پساشوروی و در سایه روسیه است، شکل گرفت. در آن زمان ناتو در منطقه بسیار فعال بود و گروه مینسک مسئولیت تأمین صلح و آرامش را بر عهده داشت، اما الان وضعیت تغییر کرده است. مهمترین تغییرها عبارت است از:

1. جمهوری آذربایجان در سه دهه گذشته از نظر اقتصادی به رشد و توسعه اقتصادی باثبات، بویژه در زمینه تجهیزات نظامی دست‌یافته‌است. اما ارمنستان جمهوری فقیری در فضای پساشوروی است و از نظر وسعت جغرافیایی، کوچکترین جمهوری است. منابعی ندارد و رشد و توسعه اقتصادی آن کندتر صورت گرفته‌است. از نظر تجهیزات نظامی ضعیف‌تر از جمهوری آذربایجان است.

2. تغییر نسل رهبران: رهبران منطقه قفقازجنوبی مربوط به دوره شوروی نیستند به‌ویژه در ارمنستان با انقلاب رنگی که رخ داد نسل جدیدی از رهبران روی کار آمدند.

3. تغییر نظم منطقه: بخشی از تغییر نظم را می‌توان به تغییر نسل رهبران مربوط دانست. سازمان امنیت منطقه‌ای و گوام دو عنصر اصلی نظم منطقه‌ای بودند، اما دیگر نیستند. ابتدا ارمنستان متمایل به غرب بود و در سیاست خارجی خود این هدف را دنبال می‌کرد. در مقابل، جمهوری آذربایجان متمایل به بازیگران منطقه‌ای بود. اما سیاست خارجی هر دو کشور و نظام‌ بین‌الملل تغییر کرده‌است. در واقع امروز سیستم‌ بین‌المللی سلطه و حضور دهه 1990 را ندارد.

4. ظهور بازیگران جدید در منطقه: رابطه خوب اسرائیل با جمهوری آذربایجان و ارمنستان  در قفقازجنوبی. رژیم صهیونیستی رابطه ویژه‌ای با کشورهای منطقه قفقازجنوبی بویژه در زمینه فنی، صنعتی و نظامی دارد».

آقای دکتر سنایی در ادامه در مورد ویژگی­های منطقه گفت: «حضور گروه‌های تروریستی در منطقه می تواند شرایط جنگ را تغییر دهد و مسائل اوراسیا را به خاورمیانه پیوند می‌دهد. دیگر اینکه این معادله بسیار رنگ منطقه‌ای به خود گرفته است».

به عنوان نکته آخر ایشان گفت: «یک نوع جنگ جدید از نظر استفاده از سلاح جدید شکل گرفته است. در این جنگ بسیار از پهپاد استفاده شده که هم جدید است و هم ارزان.  نکته مهم دیگر این است که جنگ فقط بر سر قره‌باغ نیست، بلکه در دهه 1990، ارمنستان علاوه بر قره‌باغ ده‌ها شهر و روستا که متعلق به جمهوری اذربایجان بود را به تصرف خود درآورد».

آقای دکتر سنایی در مورد موضع روسیه گفت: «روسیه خواهان آتش‌بس است. بعد از گذشت دو هفته از مناقشه، دو طرف درگیری با لاوروف سندی را برای آتش‌بس امضا کردند. روسیه اعلام کرد در قالب سازمان امنیت جمعی قائل به حفظ تمامیت ارضی ارمنستان است، اما جنگ خارج از سرزمین ارمنستان و در مرز ارمنستان است. پوتین در نشست والدای در پاسخ به موضع روسیه در جنگ قره‌باغ همین موضع را اعلام کرد». ایشان در مورد معادلات ایران و روسیه در قفقازجنوبی گفت: «ایران با سه کشور قفقازجنوبی مرز مشترک دارد. صلح و آرامش منطقه همیشه برای ایران مهم بوده‌است. با ارمنستان در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا روابط خوبی دارد. ایران در مورد این جنگ برای میانجیگری اعلام امادگی کرد، زیرا بدنبال موازنه مثبت است. خط قرمز ایران، حضور گروه‌های تروریستی است. ایران خواستار آتش بس فوری است زیرا تداوم جنگ در منطقه به سود ایران نیست. ایران و روسیه در قفقاز جنوبی پیوندهایی دارند از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا و راه‌گذار شمال-جنوب. ویژگی­های این روابط اجازه رایزنی برای حل و فصل مناقشه را می‌دهد. ایران و روسیه تجربه صلح در تاجیکستان را دارند، هر دو کشور در سوریه علیه تروریسم جنگیده‌اند، بنابراین ورود غرب و آمریکا را در مورد حل مسائل منطقه‌ای را کنار گذاشته‌اند. ایران و روسیه برای حل بحران قره‌باغ به‌صورت دوجانبه یا چندجانبه عمل خواهند کرد». در ادامه حاضران به طرح پرسش‌ها یا نقطه نظرهای خود پرداختند.

آقای دکتر سنایی در پاسخ به پرسش یکی از دانشجویان گفت: ما باید موضع فعال‌تری در اوراسیا داشته‌باشیم. نه اینکه منفعل بوده‌ایم، اما باید سیاست خارجی فعالی را در منطقه پیگیری کنیم. موضع ایران در تحولات قره‌باغ قدری با حوصله و تأمل همراه بوده. مقامات کشور با حساسیت و دقت این بحران را دنبال می‌کنند و در پی برقراری صلح در منطقه هستند.

در پاسخ به پرسش بعدی آقای دکتر سنایی گفت: پوتین گفته زمانی که تمامیت ارضی ارمنستان تهدید شود، به جنگ ورود می کند. پس بعید است مناقشه به آنجا بکشد که جمهوری آذربایجان وارد خاک ارمنستان بشود، زیرا محل مناقشه تغییر می­کند. الان  بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است که همراه با قره‌باغ از خاکش جدا شده‌است.

خانم دکتر کولایی گفتند: مشی روسیه نسبت به دهه1990 تغییر کرده‌است، رفتار ایران چطور؟ آیا درسی که در تحولات گذشته گرفته‌ایم را آویزه گوش کرده‌ایم، یا رفتارمان را در منطقه با نظر روسیه تنظیم می­کنیم؟»

آقای دکتر سنایی در پایان گفت: «دنیا و منطقه تغییر کرده است. ما نمی‌توانیم با تحلیل‌های کلیشه‌ای تحولات را تحلیل کنیم. ضعف عملکرد ما این است که نه اینکه روابط بدی با کشورهای منطقه داشتیم، بلکه عرصه‌های روابط باید عمیق‌تر می‌شد و اهرم‌های بیشتری در اختیار ایران قرار می‌داد».

در پایان خانم دکتر کولایی از حضور آقای دکتر سنایی در بحث و بررسی سیاست خارجی ایران و روسیه در قفقاز جنوبی تشکر کرد.