گزارش کوتاه نشست علمی کارشناسی (وبینار)
ابعاد منطقه‌ای بحران افغانستان
انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه ای و پژوهشکده امنیت ملی دانشگاه عالی دفاع ملی برگزار می‌کنند
سخنرانان
دکتر جعفر حق پناه
عضو هیئت مدیره انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه ای
دکتر علی علیزاده
رییس گروه بررسی محیط پیرامونی
پژوهشکده امنیت ملی، دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی
آقای شیر احمد سعیدی
دانشجوی دکتری روابط بین الملل
دانشگاه خوارزمی (از کشور افغانستان)
دبیر نشست
دکتر سمیه مروتی
دبیر کارگروه جنوب آسیای انجمن ایرانی مطالعات منطقه ای
دوشنبه ۱۵ شهریور ۱۴۰۰
ساعت ۱۷ تا ۱۹
گزارش کوتاه نشست علمی-کارشناسی " ابعاد منطقه‌ای بحران افغانستان"
نشست علمی-کارشناسی "ابعاد منطقه‌ای بحران افغانستان" از سوی انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای (کارگروه جنوب آسیا) با همکاری پژوهشکده امنیت ملی دانشگاه عالی دفاع ملی، در تاریخ 15 شهریور 1400 به صورت وبینار برگزار شد. در این نشست دکتر جعفر حق پناه عضو هیئت مدیره انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای، دکتر علی علیزاده رییس گروه بررسی محیط پیرامونی پژوهشکده امنیت ملی دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و آقای شیراحمد سعیدی دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل دانشگاه خوارزمی (از کشور افغانستان) به طرح دیدگاههای خود پرداختند. دبیر نشست نیز دکتر سمیه مروتی بودند. دکتر مروتی در ابتدا با مقدمه‌ای از تحولات افغانستان و اهمیت این کشور، از دکتر علیزاده دعوت به سخنرانی کردند.
دکتر علیزاده با عنوان امکان سنجی الگو شدن خروج امریکا از افغانستان و مطالعه موردی سوریه سخنرانی خود را شروع کردند. ایشان علت خروج آمریکایی‌ها از افغانستان را در سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی بررسی کردند و در سطح داخلی، به عواملی مانند دوقطبی شدن جامعه آمریکا با ظهور ترامپ، افکار عمومی آمریکایی‌ها، افزایش هزینه‌های حضور در افغانستان، ضعف اقتصادی آمریکایی‌ها، شکاف نخبگانی موجود در آمریکا برای حضور در غرب آسیا اشاره کردند. در سطح منطقه ای، تردید آمریکایی‌ها نسبت به حمایت از رژیم صهیونیستی، کاهش اهمیت غرب آسیا برای آمریکا، عدم کارایی راهبرد منطقه‌ای آمریکا در منطقه و ظهور قدرتهای فروملی در سطح منطقه‌ای به عنوان شاخص‌هایی برای خروج آمریکا از افغانستان معرفی شد. در سطح بین‌المللی نیز افول هژمونی آمریکا، کاهش تعهدات منطقه‌ای آمریکا، ظهور قدرتهای نوظهور بین‌المللی و اولویت‌های اقتصادی آمریکا در تعاملات بین‌المللی مطرح شد. ایشان در پایان به این نکته اشاره کردند که بسیاری از این عوامل در حوزه سوریه نیز وجود دارند و امکان خروج آمریکا از سوریه در کوتاه مدت و میان مدت وجود دارد.
در ادامه دکتر حق پناه سخنرانی خود را با عنوان جایگاه افغانستان در ترتیبات نوین امنیت منطقه‌ای آغاز کردند و گفتند: افغانستان در منطقه‌ای واقع شده است که به مجموعه امنیتی یا خرده نظام مشخصی تعلق ندارد ولی توانایی تأثیرپذیری و تاثیرگذاری بسیاری بر آنها دارد. ایشان در پاسخ به این سوال که بعد از تحولات اخیر نسبت دوباره‌ای میان افغانستان و مجموعه‌های امنیتی منطقه‌ای تعریف می‌شود یا خیر؟ گفتند: تا امروز، نظم سازی در افغانستان از ناحیه کنشگران بین‌المللی با محوریت آمریکا و در قالب ائتلاف‌های بین‌المللی صورت می‌گرفت و این کشور به اعتبار حضور این کنشگران قابلیت تاثیرگذاری زیادی در خرده نظام‌های پیرامونی و همچنین به تاثیر پذیری کم از خرده نظام‌های پیرامونی داشت. ایشان در ادامه گفتند: تصور می‌کنم در افغانستان شاهد نوع دیگری از آشوب خواهیم بود که در آن هیچ کنشگری نمی تواند به بازیگر هژمون تبدیل شود و بعید است دولت‌ها بتوانند به اجماعی برسند که باعث تعامل آنها در افغانستان شود. در نتیجه، باتوجه به پر هزینه بودن و کم بازده بودن مداخله نظامی در افغانستان، این قدرت‌ها اشکال دیگری از موازنه سازی را دنبال خواهند کرد که من از آن به عنوان موازنه فراگیر یاد می‌کنم. ایشان با تأکید بر پویش‌های اجتماعی در داخل افغانستان که رفتار قدرتهای دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد بیان کردند که همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باید با در نظر داشتن ملاحظات داخلی افغانستان نوع رفتار خود را تنظیم کنند و همچنان دورانی طولانی از نفوذ پذیری این کشور از ناحیه مداخلات منطقه‌ای را پیش‌بینی کردند.
در ادامه نشست آقای شیر احمد سعیدی با عنوان "نقش پاکستان در تأمین رابطه میان گروه‌های بنیادگرا در حوزه جنوب غرب آسیا با تأکید بر گروه طالبان" به سخنرانی پرداختند. ایشان گفتند: شکست‌های پی هم پاکستان در مقابل هند این کشور را وادار کرد تا در خصوص مقابله با هند راه‌های بدیل و غیرمتعارف را جستجو کند که با به قدرت گیری جنرال ضیا الحق تلاش‌های جدی برای اسلامی سازی ارتش و تشکیل گروه‌های تندرو مذهبی و حمایت از گروه‌های بنیادگرای بین‌المللی آغاز کرد. آنچه این مبحث را برجسته‌تر می‌کند، سقوط نظام کمونیستی در کابل و شکل‌گیری دولت اسلامی به رهبری استاد ربانی است که گرایش آنها برای شکل‌گیری یک دولت اسلامی و بهبود رابطه آنها با حوزه تمدنی زبان فارسی و جمهوری اسلامی ایران، نگرانی‌های پاکستان را بیشتر کرد تا مبادا جغرافیا و اقتصاد افغانستان در راستای منافع جمهوری اسلامی ایران شکل بگیرد و بنابراین تلاش کردند تا گروه تندرو حزب اسلامی به رهبری حکمتیار را حمایت کنند که منجر به جنگ داخلی شد. برون داد جنگ داخلی شکل‌گیری طالبان بود که متشکل از طلبه‌های بودند که در پاکستان درس دینی آموخته بودند، حمایت از این گروه که بعدها به نام گروه طالبان و زمانی که به قدرت رسیدند نام امارت اسلامی افغانستان را انتخاب کردند، بود. طلبان با توجه به فضا و شرایطی که زندگی کرده بودند و با توجه به ساختارهای مذهبی، سنخیت و رابطه فکری و روحی و معنوی بیشتری با پاکستان داشت که منجر به حمایت دولت پاکستان و به رسمیت شناختن آنها در 1996 م پس از تسخیر کابل شد. این رابطه تا حادثه تاریخی 11 سپتامبر ادامه پیدا کرد، سپس مشرف در یک بیانیه‌ای ((سب سی پهلی پاکستان))، از همه اول‌تر پاکستان، به ایالات‌متحده آمریکا فضا داد تا طالبان را سرنگون کنند، بلافاصله یک سال پس از سرنگونی حاکمیت طالبان، پاکستان متوجه شد که شرایط در راستای منافع ملی آن به‌پیش نمی‌رود و حضور آمریکا در منطقه وضعیت سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی پاکستان را به خطر مواجه می‌کند، دوباره سراغ پاکستان رفت و حمایت‌های بی پیشینه‌ای را برای طالبان فراهم کرد، عقبه جغرافیایی، رسیدگی به زخمی‌ها و انتقال آنها به پاکستان، تهیه تسلیحات و هر آن چیزی که برای طالبان در مقابل با اشغال آمریکا در افغانستان نیاز بود. در کنار این حمایت‌ها، لابی‌های منطقه‌ای و جهانی پاکستان زیرکانه منطقه را در مقابل حضور ایالات‌متحده قرارداد و تقابل این منافع به نفع پاکستان رقم خورد که درنتیجه به تاریخ 21 سپتامبر 2021 خروج آمریکا از افغانستان کلید خورد.
در پایان نشست شرکت کنندگان ازجمله دکتر احمد بخشی به طرح نکات یا پرسش‌های خود پرداختند. در پایان دکتر مروتی از حضور سخنران‌های محترم تشکر کردند.
