گزارش کوتاه نشست علمی کارشناسی (وبینار)
روسیه و ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ قره باغ
مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران با همکاری انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه ای (کارگروه اوراسیای مرکزی)
سخنرانان
دکتر بابک رضوانی
استاد دانشگاه آمستردام
و رییس انجمن مطالعات اتنوژئوپلیتیک،
آمستردام، هلند
دکتر حامد کاظم زاده
پژوهشگر بنیاد علمی مطالعات صلح و مناقشه
دانشگاه اتاوا
یکشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۰
ساعت ۱۷ تا ۱۸:۳۰
گزارش کوتاه نشست علمی_کارشناسی
«روسیه و ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ قره باغ»
نشست علمی_کارشناسی «روسیه و ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ قره باغ» در روز یکشنبه ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ از سوی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران با همکاری انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای (کارگروه اوراسیای مرکزی) به صورت وبینار برگزار شد. در این نشست دکتر بابک رضوانی استاد دانشگاه آمستردام و رییس انجمن مطالعات اتنوژئوپلیتیک دانشگاه آمستردام هلند و دکتر حامد کاظم زاده پژوهشگر بنیاد علمی مطالعات صلح و مناقشه دانشگاه اتاوا به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند. مدیر این نشست دکتر الهه کولایی بود. در ابتدای این نشست که صد و چهارمین نشست علمی ـ کارشناسی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی بود، دکتر کولایی با اشاره به دو بازیگر مهم فعال در قفقاز جنوبی یعنی ترکیه و روسیه، به کنش اندک و سیاست غیرفعال ایران در این منطقه اشاره کردند. سپس از آقای دکتر بابک رضوانی دعوت کردند که به طرح دیدگاه‌های خود بپردارند.
آقای دکتر رضوانی در آغاز گفتند: زمانی که در مورد رفتارشناسی روسیه به اتاق‌های فکر غربی مراجعه می‌کنیم، روسیه بهعنوان کشوری که سیاست بسیار واقع گرایانه دارد، به تصویر کشیده می‌شود. این تصویر تا حدی درست و تا حدی غلط است. روسیه خود را وارث اتحاد شوروی می‌بیند و کشورهای پیرامونی خود را حوزه ژئوپلیتیکی خود می‌داند. بنابر این واقعیت این است که به طور طبیعی روسیه عملکردی واکنشی نسبت به تحولات این حوزه دارد. ایشان گفتند: زمانی که ترکیه هواپیمای روسیه را زد من در گرجستان بودم. گرجستانی‌ها نگران بودند که روس‌ها از مسیر گرجستان علیه ترکیه مقابله به مثل کنند. اما اکنون روس‌ها در زنگزور و قره باغ نیروهای نظامی دارند. ترکیه از نظر اقتصادی قوی است. مشی قومی و دینی و مذهبی را نیز برای گسترش نفوذ استفاده می‌کند. ترکیه با ارمنستان دچار چالش و در پی فشار به ارمنستان بود. اما در هر صورت کشورهای بازمانده از اتحاد شوروی و روسیه پیوندهای ویژه‌ای دارند که با ترکیه این ارتباط ویژه وجود ندارد. همچنین ترکیه قبول کرد نیروهای ترکیه با عنوان صلحبان در منطقه مستقر شوند، اما زیر فرماندهی و مدیریت نیروهای روسیه باشند. ایران نیز می‌توانست از ظرفیتهای خود استفاده کرده و نیروهایی در این زمینه وارد کند. گفته می‌شود ایران خود اعلام کرده است که تمایلی به این موضوع ندارد.
در ادامه نشست دکتر حامد کاظم زاده به سخنرانی پرداختند و گفتند: ترکیه آشکارا به دنبال ایفای نقش فعال خود در این منطقه است. رویکرد آنکارا در این مدت حمایت از باکو بود. در این بحران ترکیه نقش میانجی نداشت، بلکه به شکلی مستقیم وارد بحران شد و برای مدیریت آن به تلاش پرداخت. اما چرا آنکارا به این صورت وارد بحران قره باغ شد؟ نظر من این است که ترکیه در مساله قره باغ سه دلیل اصلی داشت که سیاست عملگرایانه تهاجمی را در قالب ناظر، طراح، مشاور و محرک پیش برد. عامل نخست اینکه ترکیه بهعنوان وارث امپراتوری عثمانی تنها متهم این رویداد مورد ادعا با عنوان نسل کشی است. نگرانی اصلی ترکیه از پیامدهای به رسمیت شناختن این عنوان است. اما جنگ قره باغ، مساله نسل کشی را برای یک دوره طولانی تبدیل به اولویت دوم ارامنه می‌کند و قره باغ را به اولویت نخست می‌اورد. دومین عامل این است که محوریت سیاست‌های ترکیه طرح گفتمان قومی و نژادی است. عامل سوم ساختن ستون‌هایی برای حضور دائمی در قفقاز جنوبی است که برای نخستین بار روی میدهد. حتی عثمانی هم نتوانسته بود به حاشیه خزر برسد. ترکیه توانسته از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی برای خود پایگاهی در این منطقه ایجاد کند. این سیاست در دوران حزب عدالت و توسعه آشکارتر شد. این کشور در دهه نود چندان فعالیتی در این حوزه نداشت. با روی کار آمدن آک پارتی سلسله رویدادها و برنامه‌هایی پیاده شد که آنکارا نقش فعالی در قفقاز جنوبی داشته باشد. از زمان رخداد کودتا در ترکیه سیاست این کشور در چارچوب فرمول دو بعلاوه دو است. ایشان در ادامه شاخص‌های اقتصادی و نظامی کشورهای منطقه و کشورهای پیرامونی را بررسی و بر رویدادها از 2015 تا 2020 ، تعامل بین ترکیه و روسیه را از سرنگونی هواپیمای روسی تا رسیدن به درک متقابل بین ترکیه و روسیه مرور کردند. سپس گفتند: ترکیه با روسیه نقاط برخورد و فضاهای تعامل و چانهزنی زیادی ایجاد کرده است. اکنون به نقطه‌ای رسیده‌ایم که هفته گذشته نخست‌وزیر ارمنستان گفت ما آماده‌ایم روابط خود را با ترکیه عادیسازی کنیم. جمهوری آذربایجان نیز گفت آماده است روابط خود را بر پایه حقوق بینالملل با ارمنستان برقرار کند.
در ادامه دکتر کولایی گفتند: مجموع این صحبتها غیبت ما را در تحولات قفقاز نشان میدهد. ما در حوزه‌ای که منافع بسیاری را برای ما می‌توانست و می‌تواند داشته باشد، حضور قابل توجه نداریم. ایشان در پایان از حضور و سخنرانی دکتر بابک رضوانی و دکتر حامد کاظم زاده تشکر کردند. سپس حاضران پرسش یا نقطه نظرهای خود را مطرح کردند.