گزارش کوتاه نشست علمی-کارشناسی " فرصت‌های همکاری ایران و روسیه در حوزه پساشوروی"
نشست علمی-کارشناسی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی با همکاری بنیاد مطالعات قفقاز و انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه ای (کارگروه اوراسیای مرکزی)، در روز 15 شهریور 1400 به صورت وبینار برگزار شد. در این نشست دکتر خدایار براری عضو هیئت علمی گروه مطالعات روسیه دانشگاه مطالعات جهان دانشگاه تهران و دکتر الکساندر شاتیلوف رییس دانشکده جامعه شناسی و علوم سیاسی دانشگاه دولتی امور مالی روسیه، به طرح نقطه نظرهای خود پرداختند. مدیر نشست نیز خانم دکتر الهه کولایی بودند.
در آغاز نشست علمی-کارشناسی مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی، دکتر شاتیلوف گفتند: بعد از رویدادهای سال 2014 روسیه تصمیم گرفت سیاست خود را درقبال آسیای مرکزی تغییر داده و آن را در راستای حفظ تعادل و وضع موجود استوار کند تا حتی اگر کشورها به غرب هم تمایل دارند، همچنان روابط خود را با روسیه حفظ کنند. روسیه مشوقهایی در چارچوب پیمان اتحادیه اوراسیا مطرح کرده و به طور کلی به‌جای نگاه آیندهنگر به حفظ وضع موجود می‌اندیشد. با توجه به اینکه کشورهای آسیای مرکزی سیاست چندجانبه‌گرایی را در پیش گرفتهاند؛ یکی از کشورهای نقش‌آفرین منطقه آمریکا و دیگری چین است و رقابت تجاری بین آمریکا و چین نیز در منطقه شکل گرفته است.
ترکیه هم با ایدئولوژی عثمانی‌گرایی خود حضوری آشکار در منطقه داشته و آقای اردوغان در این زمینه موفق عمل کرده است. این واقعیت نشانگر ضعف مسکو در پیشبرد ایدئولوژی خود در منطقه است. ترکیه با ایده اتحاد کشورهای ترک زبان، قزاقستان و قرقیزستان را به طرف خود متمایل کرده است. ترکیه در زمینه‌هایی که در حوزه تجاری موفق نبوده، در حوزه ایدئولوژی موفقیت خوبی به دست آورده و امتیازهای زیادی را داشته، در حالی که روسیه و حتی آمریکا در این زمینه چندان موفق نبوده‌اند.
در ادامه دکتر خدایار براری گفتند: موضوع سخنرانی من «همکاری های ایران و روسیه در آسیای مرکزی با توجه به تحولات اخیر افغانستان با توجه به خروج آمریکا» است. قبل از صحبت درباره منطقه باید بدانیم ابرروندها در منطقه چه هستند. ایشان با اشاره به جداولی که آماده کرده بودند گفتند: ارقام جدول نشان می‌دهد کشورهای منطقه اگرچه از نظر منابع طبیعی بسیار غنی هستند، اما از نظر شاخص‌های اقتصادی وضعیت مناسبی ندارند. نکته بعدی اینکه از نظر شریکان تجاری منطقه، سهم روسیه از سال 1995 تاکنون از سی درصد به نه درصد یا یک سوم رسیده است. با این حال سهم چین از چهار درصد به هفده درصد رسیده است. پس چین از 1995 روابط اقتصادی را با این کشورها گسترش داده است اما روسیه به دلیل مشکلات داخلی، خارجی و تحریم‌ها، در منطقه‌ای که حیات خلوت خود می‌داند، سهم خود را دست داده است.
آمریکا از سال ۲۰۰۵ یک چارچوب چندجانبه در سطح وزرای خارجه آمریکا و کشورهای منطقه تشکیل داده است. نه میلیارد دلار کمک‌های مستقیم، یا به صورت وام مستقیم بهمیزان 50 میلیارد دلار و سرمایه‌گذاری خصوصی 31 میلیارد دلار از سوی آمریکا در منطقه انجام شده است. همچنین 70 پروژه در این کشورها در حوزه فرهنگ اجرا شده است. رقیب بعدیِ روسیه یعنی چین، نیز از 2020 با الگو گرفتن از آمریکا، نشست و کنفرانس‌هایی در منطقه برگزار می‌کند. بخش بزرگی از پروژه راه ابریشم جدید یا طرح کمربند و راه نیز از آسیای مرکزی عبور می کند.
در پایان این نشست، دکتر کولایی از حضور دکتر خدایار براری و دکتر الکساندر شاتیلوف تقدیر و تشکر کردند.